Imapi sallun kay yanapaykunari?
Kamachi (Estado Nisqa) tukuy phatata qurinqa, achkha ruway qhawarichiykunaman laq’a jallp’a kawsarichinapaq manaqa takyachinallapaqpis kawsarisqanman jina.


Ima ruwaykunata yanapanqanku?
Kullachaykunata (fertilizantes de base fosforada) nisqata.

  1. Wanuchaykunata kimikus nisqawan.
  2. Churaykuna laq’a jallp’akunapi tarpunapaq.
  3. Qallpachiykunapaq.
  4. Sumaq Yachachiyta jallp’a llamk’anapaq allin puqunanpaq

Qhullichiykuna ima.
Pikunachus mañan; kay tawa ruwaykunata sumaqta willananku tiyan (deben acreditar) kay yanapaytaqa puquchinankupaq.
Jinamanta juch’uy puquchiykunaman yanapanqanku allin ruwayta qawarichispa mañasqankuman jina, jap’iqasqankuta ruwanankupaq.


Ruwaykuna yanapayniyuq chaniyuqchu?
Ari; ichaqa qillqasqa tiqrakunman, sapa wata (Ministerio de Agricultura) nisqa churanqa siq’i yapaykunata chani ruwaykuna yanapaymanta.


Pikuna mañankuman kay yanapaykunatari?
Tukuy runakuna jallp’ayuq kaqkuna, (arrendatarios, usufructuarias medieras y comodatarias) nisqakunaman.
Tukuy nisqañakuna mañankuman jallp’a kawsarichinankupaq ruwaykunata; jinamanta juch’uy puquchikkunalla yanapayta urqunkuman jall’pa allin rinanpaq ruwaykunata.


Imaynamanta jaywanku kay yanapaykunata?
INDAP Y el SAG nisqakuna Concurso tukuypaq chayniqta jaywanku.


Imayna ruwachin kay yanapaytari?

  1. Juch’uy puquchikkuna: Jisq’un chunka sapa pachakmanta qulqi yapaymanta , churasqa plan de manejo nisqamanta jap’inqanku.
  2. Chawpi puquchikkuna: Kimsa chunka pusaqniyuq sapa pachakmanta kaqkuna wata kasqnmanta jap’inkuman.
  3. Jatun puquchikkuna: Pikunachus achkha ranqhaqkuna 25.000 UF nisqaman jina; jap’inqanku iskay sapa pachakmanta sapa wata kasqanmanta jap’inkuman.

Imaynamantan mañasunmanri?
INDAP o el SAG nisqa chayniqta (nisqanman jina) wakichiy apaykachaymanta (plan de manejo) qillqasqa nuqanchakuywan Estado nisqa puquchikwan allin rinanpaq jallp’a kutirichikkuna.
Wakichiyqa riqsisqakunawan wakichisqa kanan tiyan (acreditado e inscrito en el Registro de Operadores que llevan el INDAP y el SAG) apaqkunawan.
Chanta organismos nisqa chaninchanqanku wakichiy apaykachaymanta, (planes de manejo) paykuna tiyapuqkunaman jina jaywanankupaq.


Pikuna qilqasqa kanman Registro de Operaciones nisqapi?
Kawsaq, juridika runa kaykuna:

  1. Título profesional nisqayuq, yachayniyuq tarpuykunapi kay pachamanta.
  2. Sapa iskay wata chaninchaymanta yachayniyuqkunata akllasqa.
  3. Ari niqkuna llika chaninchay llamk’aymanta.

Yanapaymanta astawan mañay atisunmanchu?
Juk jina yanapaypaq mañanki chayqa atikunman, (incompatibilidades en caso de recibir doble beneficio) chaqra puquchinallapaqmi kachun.


Jap’ispaña astawan mañasunmanchu?
Yanapayta jap’ispaña juktawanpis mañallanmanpuni ñawpaq mañasqanta tukuchispañami kanman.


Mana allin apaykachaqpaq kay yanapayta muchuchiy kanchu?
Ari, pikunachus mana junt’anchu wakichiy llamk’ayninmanta, (manaqa kanman catástrofe o emergencia agrícola nisqa) chaykuna mana mañayta atinkumanchu kaykunamanta.

Q’utuykuk kunaman yanapayta urquy munaspa muchunqanku pachak sapa pachakmanta yanapay mañasqanmanta kutichinantiyan. Chantapis jap’isqaña kay yanapayta kanqa chayqa, iskay pachak sapa pachakmanta yanapay jap’isqanmanta kutichinallantaq tiyan, chantapis manaña atinmanchu mañayta kimsa yanapay qhatiqkunamanta.



Niqta tikrasqa / Traductor:
Aydeé López Cruz, integrante activa y fundadora del Consejo Lingüístico Quechua de la Región de Tarapacá. Académica de la Universidad Arturo Prat.

Niqta tikrasqa / Validadora:
Claudia Quintana Bermúdez, presidenta y fundadora del Consejo Lingüístico Quechua de la Región de Tarapacá. Profesora de educación intercultural bilingüe.

Niqta ñqwirisqa / Locutor:
Aydée López Cruz



Qillqay / Nota: qillqasqa willay kaypi rikhurikqa, Kamachiykunaq puriyninmanta yachananchikpaq. Mana imaraykupis Ley nisqa jinachu, chiqan sut’inchay, nisqakuna, ni kamachiykunamanta yachaqpis junt’anchu.