Imataq juch’uy chawpi qhatukunari?
PYME nisqaqa niyta munan: juch’uy, chawpi qhatu kay jinamanta kamachiqa aqllan:

1. Aswan juch’uy qhatukuna (microempresas): Ranqaymanta qullqi junt’aynin sapa watamanta kay jina kanman 2.400 UF nisqakamalla kanman.
2. Juch’uy qatukuna (pequeñas empresas): Ranqaymanta qullqi junt’aynin sapa watamanta kay jinamanta 2.400 UF nisqamanta 25.000 UF nisqakama sapa watamanta.
3. Chawpi qhatukuna (medianas empresas): Ranqaymanta qullqi junt’aynin sapa watamanta kay jina kanman 25.000 UF nisqamanta 100.000 UF nisqa kamalla sapa watamanta.

Yapayninmantawan sumaq llamk’ayninpaq kay jinamanta lakiykusun:

1. Aswan juch’uy qhatukuna, (microempresas): Jisq’un llamk’akniyuq yupaychakun.
2. Juch’uy qatukuna, (pequeñas empresas): Chunkamanta tawa chunka jisq’unniyuqkama llamk’akniyuq yupaychakunman
3. Chawpi qhatukuna, (medianas empresas): Phichqa chunkamanta, pachak ji’q’un chunka jisq’unniyuqkama llamk’akniyuq yupaychakunman nin.

PYME nisqa, kunaqa mana waq llamk’aykunataqa qhatunkumanchu; wasi jallp’akunataqa manami kay wakichisqapi rikukunchu, askha qullqi kuyurichiqpis jinallataq.

Tiyanchu tukuypaqta wasi, juch’uy chawpi qhatukanata sinch’i yanapanapaq?
Kamachi iskay chunka, tawa pachak chunka suqtayuq yupayninpi churan kamayta riq’iytaima juch’uy chawpi qhatukunapaq.
Qullqimanta Ministerio nisqa; jinallataq juk kamayta Qutu Tantakuy Tapuymanta Qhawachiymantawan kay Suyunchiqpi tunpa juch’uy qhatukunapaq; Ministerio nisqaman.
Umallirichispa, qhawarichispa tanqaspa chayaqiyuq kananchikpaq kay PYME niqa kunaman phata suyunchikmanta.

Juk PYME nisqa imannamanta, usphi llamk’ayta qallarinapaq urqunmanri?
Tukuypaqta servicios nisqa kamachisqa usphi ranqhayta qunankupaq municipalidad nisqa ima usphi provisorio nisqallata jaywankuman, juk kutillapi mañaqkunaman,
Mana asqha qullqi kuyurichiktinqa 5.000 UF nisqa pataman usphi provisorio nisqata, watapaq qunanku tiyan mañasqanmanta iskay killa ukhupi.

Juch’uy chawpi qhatukuna yanapayniyuqchu kamachiykuna sanitarias nisqapi?
Ari; yupaychanku tukuy imakunawan sasa thaskiynin kananpaq.
Rimariy mana allin thaskichiktiyki: qhatuyuq runaqa usphiyuq sanitario niqamanta kanan tiyan; manaqa willay sanitario nisqayuq, mana chay raphiyuqchu chayqa payllami raphipi qillqaspa rimarinman chayqa sasayachinman muchunanta.
Muchuyta Pisiyachiy qanchis chunka phichqayuq sapa pachakmanta kaypaqqa kamachikqa sasayachinqa pay rimariqtin kay juchamanta.

Kamachiy usqhayta usphita urqunqpaq: SEREMI de Salud nisqa usphikunata qunan tiyan chhika pachallapi imakunatachus qhatu ranqhaypi mana p’usqunmanchu, nitaq runakunata unquykuchinmanchu.
Kay thaskiyqa kanman raphipi qillqasqata mañaspa usphimanta qullqiwan chayqi junt’ana.

Tiyanchu juch’uy chawpi qhatukunapaq wakin jark’aykuna ranqhawaqkuna pantayninmanta?
Ari, chay jinapiqa kamachik yupaychan mikhunankumanpis jinamanta allin kawsanapaq kamachiy Kamachiqmanta chayqikunaman jark’an rantisqankuman jina jinamanta: paykunallamanta aqllay imakunamanta, chayqiyoq junt’anman llamk’asqanmanta, yuppaychay imaynatachus mink’ata wakichisqamanta. Mana allin kawsayta apaspaqa mana chinpawaqchu SERNAC nisqaman manaqa chiqanmanta Apu policía nisqaman chinpanayki tiyan.

Kanchu yanapaykuna juch’uy chawpi qhatukunapaq solvencia nisqa ch’anpayuq kaptin?
Qhatukunapaq insolvencia nisqapi rikukuptin (niyta munan mana qullqi junt’ay atiqtin kamaykunata kamachikman, mañayta atin asesor qulqimanta insolvencia nisqa, sumaq sinch’i sut’inchananpaq qullqi yupaychay qhatumanta, jinamanta allin puririnanpaq.
Organismos nisqa tukuypaq manaqa paypaqta, jina watiqmanta allin thaskichinanpaq manaqa wisq’aykunanpaqpis.

Pikuna kanman qhawarichik kay insolvencia nisqamanta?
Mayqin runapis kanman, manaqa qutu runapis kallanman, sinch’imanta yanapaqkunami Kanman pikunachus qhawarichik munaptinku chaninchaniqta chinpanankuntiyan Superintendencia de Quiebras nisqaniqta.

Tiyanchu mana chiqanchaypi qhawarichik jina ruwananpaq?
Yawar masikuna mana atinmanchu qhawarichik jina, manataq phichqa wata tukukuypi qhaturikuqkunata qhatu manuqwan.
Jinallamantataq pichus qawarichik jina karqa manuyuq runamanta, mana llamk’ay atinmanchu Síndico de Quiebras nisqa chay kunallapaqtaq.

Imaynamanta yanapanman qhawarichik juk qhatuman insolvencia nisqawanri?
Juk raphi qillqasqata urqunman, willaspa imaynapichus rikukun chay qhatuqa, imakunankuta mana qhichunankupaq raphi qillqasqa p’akiymanta, p’uchukay p’unchay manu junt’aymanta, (juicio tributario).
Mayqin imakunamanta mana kamay junt’aymanta, pacha mana suchunmanchu, kimsa killa kama chaykamataq qhawarichik allinyachispa qullqi yupay qhatumanta tukuchanqa.

Asesor nisqa mañanmanchu junt’ayta llamk’ayninmanta?
Ari, qillqi junt’ayninqa kanqa puraqmanta uyñikuypi manuyuq kaq junt’ananpaq.

Pantaykunapi juch’uy chawpi qhatukuna muchuy sasayay tiyanchu jatun qhatukuna pipuchaypi?
Ari, wakin kunallapi pantaykunapi nikuqtin Código de Trabajo nisqaman. Juk PYME nisqa junt’anman 40 UTM, jatun qhatupaqtaq chayqa 60 UTM niqa jinamnata pantayniyuq kaspa mana sumaq allin jark’asqa kawsayninkumanta llamk’aqkuna chayqa PYME nisqakunamanqa phichqa p’unchayta qunqa sumaq allinta purichinanpaq, wakinkunapiqa pantaq mañanman wakichiyta yachakunapaq tukun llamk’aqkunapaq jinamata muchuy junt’akunman.

Qillqay / Nota: qillqasqa willay kaypi rikhurikqa, Kamachiykunaq puriyninmanta yachananchikpaq. Mana imaraykupis Ley nisqa jinachu, chiqan sut’inchay, nisqakuna, ni kamachiykunamanta yachaqpis junt’anchu.