LISTADO DE PRINCIPIOS ACTIVOS ESTABLES (RESISTENTES A LA DEGRADACION POR EFECTO DE LA TEMPERATURA Y HUMEDAD)
Los principios activos de los productos farmacéuticos son susceptibles de degradación por efecto de diversos factores que, en términos generales, pueden dividirse en aquellos dependientes de la propia naturaleza del principio activo y en aquellos del ambiente.
Los factores ambientales incluyen: calor, humedad, luz, oxígeno y otras formas de stress físico como vibración o congelamiento. (1).
Para proyectar una vida útil de al menos 24 meses en condiciones normales de temperatura y humedad, se debe demostrar que el producto mantiene una potencia mínima del 90% cuando se mantiene por 6 meses a 40°C y 70% HR. Condiciones calculadas asumiendo energías de activación de las reacciones de degradación de alrededor de 10 a 20 Kcal/mol. Dichas energías de activación son tal vez conservadoras, pero necesarias para incluir los principios activos más lábiles a la temperatura y humedad. (2).
A continuación se presenta un listado de principios activos que han demostrado ser resistentes a la degradación por efecto de la temperatura y humedad, mediante pruebas estandarizadas realizadas por un grupo de expertos a solicitud de la OMS. (3). Este listado es el primero que el Instituto de Salud Pública asume y publica con el fin de dar a conocer los principios activos considerados estables como para permitir proyectar un período de eficacia de 24 meses con resultados de sólo 3 meses en condiciones aceleradas de temperatura y humedad. (4).
Este listado incluye todos los principios activos de la publicación de la OMS, aunque algunos de ellos puedan ser de poco o ningún uso en nuestro país.(3).
Acetazolamida Aminofenazona
Acido aminocaproico Amobarbital
Acido benzoico Amodiaquina clorhidrato
Acido fólico Atropina sulfato
Acido láctico Azatioprina
Acido nicotínico Barbital
Acido salicílico Beclometasona dipropionato
Acriflavina
clorhidrato Bencil benzoato
Ajmaline Benzocaína
Alopurinol Betametasona
Aluminio diacetato Betametasona valerato
Aluminio hidróxido Bromuro de potasio
Amikacina Bromuro de sodio
Amilorida clorhidrato Bupivacaína clorhidrato
Busulfán Digitoxina
Cafeína Digoxina
Carbamazepina Diloxanida furoato
Carbón activado Dimercaprol
Carbonato
ácido de sodio Dopamina clorhidrato
Carbonato de litio Edetato de sodio
Cetrimida Efedrina clorhidrato
Cianocobalamina Eritromicina
Clofazimina Eritromicina estearato
Clofibrato Eritromicina etilsuccinato
Clomifeno citrato Espironolactona
Cloranfenicol Estreptomicina sulfato
Cloranfenicol
palmitato Etambutol clorhidrato
Clorhexidina
diacetato Etinilestradiol
Clorhexidina
diclorhidrato Etinodiol diacetato
Cloroquina fosfato Fenacetina
Clorotiazida Fenitoína
Clorproguanil
clorhidrato Fenitoína sódica
Clortalidona Fenobarbital
Cloruro de
cetilpiridinio Fenolftaleína
Cloruro de Edrofonio Fentolamina clorhidrato
Cloruro de magnesio Fisostigmina salicilato
Cloruro de potasio Fitomenadiona
Cloruro de sodio Fludrocortisona
Cloruro de
tubocurarina Fludrocortisona acetato
Codeína monohidrato Fluoresceína sódica
Colchicina Fluorouracilo
Cromoglicato de sodio Fluoruro de sodio
Dexametasona Furosemida
Dexametasona acetato Glibenclamida
Diazepam Glucosa
Diazoxida Griseofulvina
Dicumarol Haloperidol
Dietilestilbestrol Hexaclorofeno
Difenhidramina
clorhidrato Hexobarbital
Hidroclorotiazida Noretisterona acetato
Hidrocortisona óxido de magnesio liviano
Hidrocortisona
acetato óxido de magnesio pesado
Homatropina
bromhidrato óxido de zinc
Ibuprofeno Papaverina clorhidrato
Indometacina Paracetamol
Isoniazida Pentamidina isetionato
Lactosa Pentetrazol
Levodopa Piperazina adipato
Levonorgestrel Piperazina citrato
Lidocaína Pirazinamida
Lindano Piridostigmina bromuro
Lobelina clorhidrato Pirimetamina
Manitol Prednisolona
Mebendazol Prednisolona acetato
Mepacrina clorhidrato Primaquina difosfato
Meprobamato Probenecid
Metaperiodato
de sodio Progesterona
Metildopa Proguanil clorhidrato
Metiltestosterona Propiltiouracilo
Metiltiouracilo Propranolol clorhidrato
Metoclopramida
clorhidrato Protionamida
Metronidazol Quinidina sulfato
Miconazol nitrato Quinina diclorhidrato
Morfina clorhidrato Quinina sulfato
Neostigmina bromuro Reserpina
Neostigmina
metilsulfato Riboflavina
Niclosamida Rifampicina
Nicotinamida Salicilato de sodio
Nifurtimox Sucrosa
Niketamida Sulfadiazina
Niridazol Sulfadimidina
Nitrofurantoína Sulfadoxina
Nitroprusiato
de sodio Sulfametoxazol
Noretisterona Sulfametoxipiridazina
Sulfasalazina Tiosulfato de sodio
Sulfato de bario Triamtereno
Suramina sódica Trihexifenidil clorhidrato
Teobromina Trimetadiona
Teofilina Trimetoprima
Testosterona enantato Undecilenato de zinc
Testosterona
propionato Yoduro
Tiabendazol Yoduro de potasio
Tioacetazona
Todos los tests fueron realizados al abrigo de la luz; por lo tanto, el carácter de resistentes a la degradación sólo fue probado frente a la temperatura y humedad. Varios de los principios activos de este listado son lábiles a la luz, por lo tanto, sus estudios, así como sus determinaciones analíticas, deben hacerse bajo protección frente a la luz.
La determinación fue realizada de la siguiente forma:
Todos los principios activos fueron inicialmente expuestos durante 30 días al aire a una temperatura de 50°C y 100% de humedad. Si no se demostró degradación, la temperatura se incrementó hasta los 70°C por un período de 3 a 7 días. La degradación fue demostrada en la mayoría de los casos mediante cromatografía en capa fina y se utilizó un método semi-cuantitativo para determinar el porcentaje de sustancia inalterada.
Basado en las mismas pruebas, a continuación se presenta el listado de principios activos considerados menos estables, al haber mostrado degradación por efecto de la temperatura y humedad. (1) (3)
Acido
acetilsalicílico Ampicilina trihidrato
Acido ascórbico Bacitracina
Acido undecilénico Bacitracina zinc
Amfotericina B Bencilpenicilina potásica
Aminofilina Bencilpenicilina procaínica
Amitriptilina
clorhidrato Bencilpenicilina sódica
Ampicilina sódica Benzatina bencilpenicilina
Carbenicilina sódica Fenoximetilpenicilina potásica
Cefalexina Fentolamina mesilato
Cloral hidrato Flufenazina clorhidrato
Cloranfenicol
succinato sódico Flufenazina decanoato
Clorfenamina maleato Formaldehído solución
Clorpromazina
clorhidrato Gentamicina sulfato
Clortetraciclina
clorhidrato Gluconato de calcio
Cloruro de amonio Guanetidina sulfato
Cloruro de
suxametonio Hexilresorcinol
Cloxacilina sódica
(monohidrato) Hidralazina clorhidrato
Codeína fosfato Hidrocortisona succinato sódico
Colecalciferol Hidronaftoato de befenio
Cresol Hidroxocobalamina
Dapsona Hiosciamina sulfato
Dexametasona
fosfato sódico Hojas de senna
Dicloxacilina
sódica (monohidrato) Imipramina clorhidrato
Dietilcarbamazina
citrato
dihidrogenado Ipecacuana polvo
Doxiciclina hiclato Isoprenalina clorhidrato
Edetato sódico
de calcio Isoprenalina sulfato
Efedrina Lactato de sodio
Efedrina sulfato Lidocaína clorhidrato
Emetina clorhidrato Melarsoprol
Epinefrina Metrifonato
Epinefrina
tartrato hidrógeno Naloxona clorhidrato
Ergocalciferol Neomicina sulfato
Ergometrina
maleato hidrógeno Nistatina
Ergotamina maleato Nitrato de plata
Ergotamina tartrato Nitrito de sodio
Estibogluconato
de sodio Orciprenalina sulfato
Etilmorfina
clorhidrato óxido de mercurio amarillo
Etosuximida Oxitetraciclina clorhidrato
Fenilbutazona p-aminosalicilato de calcio
Fenobarbital sódico p-aminosalicilato de sodio
Fenoximetilpenicilina Paromomicina sulfato
Fenoximetilpenicilina
cálcica Penicilamina
Petidina clorhidrato Sulfacetamida sódica
Pilocarpina
clorhidrato Sulfadiazina sódica
Pilocarpina nitrato Sulfadimidina sódica
Piridoxina
clorhidrato Sulfato ferroso
Procaína clorhidrato Tartrato sódico de antimonio
Procainamida
clorhidrato Tetracaína clorhidrato
Procarbazina
clorhidrato Tetraciclina clorhidrato
Promazina
clorhidrato Tiamina clorhidrato
Prometazina
clorhidrato Tiamina mononitrato
Quinina bisulfato Tiopental sódico
Quinina diclorhidrato Tolbutamida
Retinol Warfarina sódica
Salbutamol sulfato
Bibliografía:
1.- Quality Assurance of Pharmaceuticals, Vol. 1,
Geneva, WHO, 1997, Chap. 2.
2.- Connors K, Amidon G, Kennon Ll., Chemical
stability of pharmaceuticals. A handbook for
pharmacists, John Wiley & Sons, 1978.
3.- Accelerated stability studies of widely used
pharmaceutical substances under simulated tropical
conditions, Geneva, WHO, 1986.
4.- Res. Ex. N° 1773/06 que aprobó la "Guía para la
realización y presentación de estudios de estabilidad de
productos farmacéuticos en Chile".